علم شیمی عناصر موجود در طبیعت را مورد مطالعه قرار میدهد. عناصر به چند دسته کلی فلز، نافلز و شبه فلز تقسیم میشوند
این عناصر در تمام طبیعت (هوا، خاک، آب، فضا و بدن موجودات زنده) پراکنده اند
برخی از عناصر را نیز بشر به صورت خودخواسته وارد طبیعتی میکند که آن عناصر نباید در آن طبیعت باشند. نمونه بارز آن کودها و سموم کشاورزی است که برای منفعت مالی بیشتر استفاده بیش از حد در دستور کار عده ای قرار دارد و آبها خاکها و در پی آن محصولات کشاورزی را دچار آلودگی های سمی می کند
همه عناصر برای بقای جهان هستی ضروری هستند
وجود برخی عناصر درون سلولهای موجودات زنده ضروری برای ادامه حیات موجود زنده هستند
و وجود برخی عناصر نیز درون سلولهای زنده سمی و کشنده هستند
در خصوص محصولات کشاورزی به خصوص محصولات پر مصرفی مانند گندم و برنج دانستن میزان عناصر سنگین و باقی مانده سموم آفت کش در محصول بسیار پر اهمیت است
فلزات سنگین
فلزات سنگین به گروهی از فلزات، سنگین اطلاق میگردد که دارای وزن مخصوص بیش از ۶ گرم بر سانتیمتر مکعب یا جرم اتمی بیشتر از ۵۰ می‌باشند. فلزات سنگین تجزیه نمی‌شوند و به تدریج در بدن تجمع می‌یابند. در بافت‌های چربی، عضلات، استخوان‌ها و مفاصل انسان رسوب نموده و انباشته می‌گردند
فلزات سنگین شامل سرب، جیوه و کادمیم است و همچین در مطالعات زیستی شبه فلز آرسنیک را به علت سمیت و آسیب رسانی بسیار بالا در گروه فلزات سنگین قرار میدهند
سرب:
خاکهای کشور عزیزمان ایران به صورت طبیعی دارای فلز سرب به میزان بالایی (جزو هشت کشور اول در وجود میزان سرب در خاک) می باشد بنابراین وجود این فلز سنگین در بافت گیاهان کشت شده در مزارع طبیعی و اجتناب ناپذیر به نظر میرسد
وجود بیش از مقدار مجاز فلز سمی سرب در بدن انسان به پیوندهای عصبی آسیب رسانده ( بخصوص در بچه‌ها ) و موجب بیماریهای خونی و مغزی میشود و نیز میتواند باعث بیماریهای کلیه و دردهای شکمی شود. نگرانی درباره نقش سرب در عقب‌ماندگی ذهنی کودکان موجب کاهش استفاده از آن در سطح جهان گردیده است.
کادمیم
بر مبنای تحقیقات منتشر شده در مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران (اسفند سال ۹۰ صفحه ۲۱ الی ۲۹) و همچنین بر مبنای بررسی آلودگی خاکهای ایران به سرب و کادمیم در نهمین کنگره علوم خاک ایران این عنصر نیز در خاکهای کشورمان به میزان بیش از حد مجاز برای محصولات روییدنی وجود دارد
کادمیم و محلول ترکیبات آن حتی به میزان بسیار کم، سمی هستند و در اندام‌ها و محیط زیست، ذخیره میشوند. کادمیم به سرعت در دستگاه تنفسی و کلیه‌ها ایجاد مشکلاتی میکند که می‌توانند کشنده باشند (اغلب از نارسائی کلیوی). خوردن محصولات غذایی دارای کادمیم بیش از مقدار مجاز موجب مسمومیت سریع کبد و کلیه‌ها میگردد. ترکیباتی که محتوی کادمیم هستند نیز باعث مسمومیت میشوند.
آرسنیک
خوشبختانه وجود شبه فلز آرسنیک در خاکهای ایران به میزان بسیار پایین است و یا اصلاً وجود ندارد اما متاسفانه طبق یافته های پژوهشی منتشر شده در نشریه علوم به زراعی گیاهی در زمستان ۱۳۸۸ استفاده از کود باعث تثبیت و ایجاد سمیت بیشتر این عنصر میگردد.
آرسنیک و تمامی ترکیبات آن بسیار سمّی هستند. تنفس گاز آرسنیک به میزان بسیار ناچیز در مدّت کمتر از ۵ثانیه انسان را می‌کشد، این گاز به میزان ۱۰۰٫۰۰۰مرتبه از گاز سیانید هیدروژن (سیانور) سمی تر و مهلک تر است. آرسنیک میل دارد در ملکول‌های زیستی نظیر ATP یا غشای فسفولیپیدی سلول‌ها و اجزای داخلی سلول و همچنین بیشتر آنزیم‌های حیاتی جانشین فسفر شود و پیوندهای کوالانس قوی تر از فسفر برقرار کند. با مختل کردن وسیع سیستم گوارشی و ایجاد شوک منجر به مرگ میشود وسایر عوارض بلند مدت این سم سرطان پوست و صدمات جدی به روده و کبد میباشد. متأسفانه برخی شهرها به دلیل مجاورت با مراکز صنعتی آلاینده ،مسمومیت بالای به آرسنیک دارند. مثلاً شهر رفسنجان به دلیل مجاورت به مجتمع مس سرچشمه، یکی از آلوده‌ترین آبها را از نظر سطح آرسنیک دار است. (ده برابر میزان مجاز)
سموم آفت کش
مجله علمی پژوهشی سلامت کار در ایران در تاریخ یازدهم بهمن ماه سال ۱۳۸۵ پس از یک بررسی روی آفت کش ها به صراحت ازعان نموده که هیچ ماده آفت کش کاملاً مطمئن و بی خطر برای سلامت و زندگی انسانها وجود ندارد.
جنابان دکتر توکلی، دکتر منفرد و دکتر یزدان پناه پس از یک پژوهش چند ساله در اولین همایش ملی آلاینده های کشاورزی در مقاله خود عنوان نمودند:
سموم شیمیایی بر سلامتی انسانها از دو طریق تاثیر می گذارند، نخست اثرات مضر سموم شیمیایی بر سلامتی کاربران و دوم: تاثیر باقی مانده این مواد در محصولات غذایی بر سلامت مصرف کنندگان. سلامت محصولات کشاورزی به دلیل ارتباط با سلامت انسان بسیار حائز اهمیت است. اقدامات پراکنده ای در زمینه اندازه گیری سموم صورت گرفته است اما به صورت منظم نیست و باید در این زمینه برنامه ریزی کرد. شمار زیادی از سموم مختلف وارد کشور میشود و هیچ آزمایشی روی آن صورت نمیگیرد و هیچ اقدامی برای آگاهی از تاثیرات آن بر سالمت انسان انجام نشده است.
نخستین محل تماس سم در انسان پوست است؛ به محض این که بدن در معرض سم قرار گیرد، سم در بدن جذب میشود یا بدون جذب شدن فقط در پوست باقی میماند که میتواند منجر به مرگ شود.
تماس غیرمستقیم با سموم شیمیایی ناشی از ورود باقیمانده سموم به بدن به واسطه خوردن غذاهایی است که سموم آفت‌کش در آنها نفوذ کرده‌اند که این امر میتواند باعث افزایش مقدار مواد سمی‌در بدن انسان شود (خاصیت تجمعی). نشانه‌ها و علائم مسمومیت آفتکشها اغلب شبیه به انواع مختلفی از عوارض بیماری‌ها هستند به عنوان مثال سردرد، تب، تهوع، استفراغ و اسهال از علائم معمولی بیماری هستند که در شرایط متفاوت بروز میکنند. سموم شیمیایی باعث ایجاد تغییر در سرعت فعالیت‌های مختلف بدن میشوند که این تغییر ممکن است به صورت افزایش آن ها (افزایش تپش قلب و تعریق) یا کاهش آنها (توقف کامل تنفس) خودنمایی کند؛ به عنوان مثال، افرادی که در معرض حشرهکش مالاتیون قرار می‌گیرند دچار تعریق زیاد میشوند.
مصرف دراز مدت مواد غذایی آلوده به آفت کش‌ها ممکن است منجر به بیماری شود. نشانه‌های آلودگی با سموم موجود در مواد غذایی با توجه به این که به مقدار کم و در طول زمان طولانی وارد بدن میشوند اغلب کاملاً شبیه به انواع مختلفی از عوارض بیماری‌ها است. به عنوان مثال سردرد، تب، تهوع، استفراغ و اسهال نشانه‌های عمومی‌غیرخاص بیماری هستند که در شرایط متفاوت ایجاد میشوند. مسمومیت شیمیایی به وسیله آفت‌کش شبیه علائمی‌است که بوسیله میکروارگانیسم‌هایی نظیر باکتری، ویروس و قارچ ایجاد میشوند.
سموم آفت کش باعث سقط جنین، عدم رشد فکری، اثرات مخرب ساختمانی در بدن هنگام تولد و نقص‌هایی در اعمال و بافت‌های بدن میشوند. آفت کش‌ها دارای اثرات مخرب و بسیار سمی‌روی اندام‌های تولید مثلی، تداخل در اعمال هورمونی، عقیمی‌مردان و زنان و دوره‌های قاعدگی نامنظم در زنان هستند.
با این توضیحات سوال این است: چه باید کرد؟
سلامتی هموطنان برای برخی کشاورزان و تولیدکنندگان بسیار حائز اهمیت است.
این دست از تولیدکنندگان محصولات کشاورزی جهت کشت محصولات، با آزمایش خاک فقط زمینهایی را جهت کشت انتخاب میکنند که دارای کمترین میزان سرب و عناصر سنگین دیگر باشند و یا با شستشوی خاک با مواد بی ضرر (هیدروکلریک اسید، نیتریک اسید، پتاسیم دی کرومات، سدیم استات، استیک اسید، سدیم هیدروکسید و سدیم-اتیلن دی آمین تترا استیک اسید) محیطی را جهت کشت محصول فراهم میکنند و همچنین از سموم آفت کش در زمینهای کشاورزی استفاده نمی‌کنند و برای جلوگیری از آفات اقدام به مبارزه بیولوژیک مانند استفاده از حشرات شکارگر جهت مبارزه با آفات زنده و نیز استفاده از ارقام مقاوم به آفت.
بنابر این محصول کشت شده و تولید شده توسط این دست کشاورزان و تولیدکنندگان حاوی میزان بسیاری کم فلزات سنگین میباشد که عملاً سمیت و آسیب رسانی برای مصرف کننده ندارد و فاقد هرگونه سموم آفت کش هستند.
کودهای شیمیایی:
بنا به دغدغه مردم الزم به توضیح است که انواع کودهای شیمیایی نیز می‌توانند مضر و سمی باشند. گروه محیط زیست دانشکده کشاورزی اصفهان و مرکز تحقیقات بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی استان گلستان در یک تحقیق مشترک به این نتیجه رسیدند که استفاده از کودهای شیمیایی، غلظت فلزات سنگین را ۵/۱ تا ۷ برابر میزان مجاز افزایش میدهد. لذا میتوان گفت محصولاتی که دارای میزان مجاز و غیرسمی از فلزات هستند، کود شیمیایی استفاده نشده است. جهت تشخیص محصوالت سالم پیشنهاد میشود از فروشنده آنالیز و گزارش آزمون فلزات سنگین و آفت کش ها را حتماً بخواهید.
روش آزمون باید طبق استاندارد ملی باشد که مورد تأیید استاندارد جهانی است که برای تشخیص درستی آزمونها کدهای مندرج در سازمان ملی استاندارد باید در برگه‌های گزارش مقابل هر آزمون ثبت شود.
گزارش آزمون برنج کاملا ارگانیک ارائه شده به مشتریان توسط گروه طهورا بر اساس استانداردهای ملی و جهانی نشان می دهد:
۱- وجود فلز سنگین سرب در برنج های طهورا سه برابر کمتر از حد مجاز ایجاد سمیت است.
۲ – وجود فلز سنگین کادمیم در برنج های طهورا سه برابر کمتر از حد مجاز ایجاد سمیت است.
۳ – وجود آرسنیک نیز در برنج های طهورا سه برابر کمتر از حد مجاز سمیت است.
۴- مهمتر از تمام موارد بالا، اینکه برنج های طهورا عاری از هرگونه آفت کش و یا باقی مانده آفت کش ها است.
۵- با توجه به میزان بسیار پایین فلزات سنگین در برنج طهورا و عدم داشتن سمیت فلزات سنگین در محصوالت طهورا میتوان به این نتیجه رسید که در مزارع این محصول کودهای شیمیایی نیز استفاده نشده است. (طبق گفته مسئولین مجموعه طهورا، زمین محصول مورد آزمایش فوق، توسط کود طیور ( دسته های اردک) تغزیه شده است)
گردآوری و تفسیر نتایج: امیرخسرو اوصانلو (شماره نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی: ۱۱۰۸۷۰۱۴۲۳)
تصاویر نتیجه آزمایش:
