علم شیمی عناصر موجود در طبیعت را مورد مطالعه قرار می¬دهد. عناصر به چند دسته کلی فلز، نافلز و شبه فلز تقسیم میشوند
این عناصر در تمام طبیعت (هوا، خاک، آب، فضا و بدن موجودات زنده) پراکنده اند
برخی از عناصر را نیز بشر به صورت خودخواسته وارد طبیعتی میکند که آن عناصر نباید در آن طبیعت باشند. نمونه بارز آن کودها و سموم کشاورزی است که برای منفعت مالی بیشتر استفاده بیش از حد در دستور کار عده ای قرار دارد و آبها خاکها و در پی آن محصولات کشاورزی را دچار آلودگی های سمی می کند
همه عناصر برای بقای جهان هستی ضروری هستند
وجود برخی عناصر درون سلولهای موجودات زنده ضروری برای ادامه حیات موجود زنده هستند
و وجود برخی عناصر نیز درون سلولهای زنده سمی و کشنده هستند
در خصوص محصولات کشاورزی به خصوص محصولات پر مصرفی مانند گندم و برنج دانستن میزان عناصر سنگین و باقی مانده سموم آفت کش در محصول بسیار پر اهمیت است
فلزات سنگین
فلزات سنگین به گروهی از فلزات، سنگین اطلاق میگردد که دارای وزن مخصوص بیش از ۶ گرم بر سانتیمتر مکعب یا جرم اتمی بیشتر از ۵۰ می‌باشند. فلزات سنگین تجزیه نمی‌شوند و به تدریج در بدن تجمع می‌یابند. در بافت‌های چربی، عضلات، استخوان‌ها و مفاصل انسان رسوب نموده و انباشته می‌گردند
فلزات سنگین شامل سرب، جیوه و کادمیم است و همچین در مطالعات زیستی شبه فلز آرسنیک را به علت سمیت و آسیب رسانی بسیار بالا در گروه فلزات سنگین قرار میدهند
سرب:
خاکهای کشور عزیزمان ایران به صورت طبیعی دارای فلز سرب به میزان بالایی (جزو هشت کشور اول در وجود میزان سرب در خاک) می باشد بنابراین وجود این فلز سنگین در بافت گیاهان کشت شده در مزارع طبیعی و اجتناب ناپذیر به نظر میرسد
وجود بیش از مقدار مجاز فلز سمی سرب در بدن انسان به پیوندهای عصبی آسیب رسانده ( بخصوص در بچه‌ها ) و موجب بیماریهای خونی و مغزی می‌شود و نیز می‌تواند باعث بیماریهای کلیه و دردهای شکمی شود. نگرانی درباره نقش سرب در عقب‌ماندگی ذهنی کودکان موجب کاهش استفاده از آن در سطح جهان گردیده است.
کادمیم
بر مبنای تحقیقات منتشر شده در مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران (اسفند سال ۹۰ صفحه ۲۱ الی ۲۹) و همچنین بر مبنای بررسی آلودگی خاکهای ایران به سرب و کادمیم در نهمین کنگره علوم خاک ایران این عنصر نیز در خاکهای کشورمان به میزان بیش از حد مجاز برای محصولات روییدنی وجود دارد
کادمیم و محلول ترکیبات آن حتی به میزان بسیار کم، سمی هستند و در اندام‌ها و محیط زیست، ذخیره میشوند. کادمیم به سرعت در دستگاه تنفسی و کلیه‌ها ایجاد مشکلاتی میکند که می‌توانند کشنده باشند (اغلب از نارسائی کلیوی). خوردن محصولات غذایی دارای کادمیم بیش از مقدار مجاز موجب مسمومیت سریع کبد و کلیه‌ها میگردد. ترکیباتی که محتوی کادمیم هستند نیز باعث مسمومیت میشوند.
آرسنیک
خوشبختانه وجود شبه فلز آرسنیک در خاکهای ایران به میزان بسیار پایین است و یا اصلاً وجود ندارد اما متاسفانه طبق یافته های پژوهشی منتشر شده در نشریه علوم به زراعی گیاهی در زمستان ۱۳۸۸ استفاده از کود باعث تثبیت و ایجاد سمیت بیشتر این عنصر میگردد.
آرسنیک و تمامی ترکیبات آن بسیار سمّی هستند. تنفس گاز آرسنیک به میزان بسیار ناچیز در مدّت کمتر از ۵ثانیه انسان را می‌کشد، این گاز به میزان ۱۰۰٫۰۰۰مرتبه از گاز سیانید هیدروژن (سیانور) سمی تر و مهلک تر است. آرسنیک میل دارد در ملکول‌های زیستی نظیر ATP یا غشای فسفولیپیدی سلول‌ها و اجزای داخلی سلول و همچنین بیشتر آنزیم‌های حیاتی جانشین فسفر شود و پیوندهای کوالانس قوی تر از فسفر برقرار کند. با مختل کردن وسیع سیستم گوارشی و ایجاد شوک منجر به مرگ می‌شود وسایر عوارض بلند مدت این سم سرطان پوست و صدمات جدی به روده و کبد می‌باشد. متأسفانه برخی شهرها به دلیل مجاورت با مراکز صنعتی آلاینده ،مسمومیت بالای به آرسنیک دارند. مثلاً شهر رفسنجان به دلیل مجاورت به مجتمع مس سرچشمه، یکی از آلوده‌ترین آبها را از نظر سطح آرسنیک دار است. (ده برابر میزان مجاز)
عوامل انسانی موثر در افزایش فلزات سنگین:
۱)استفادع از کود های شیمیایی نامرغوب
۲) استفاده غیر اصولی و بی رویه از کود های شیمایی بدون توجه به آزمون خاک
۳) ورود فاضلاب های صنعتی کارخانه ها در آب‌های زیر زمینی، دریاها و دریاچه ها . پسمالند‌های کارخانجات صنعتی به شدت مملو از فلزات سنگین هستند
۴) ورود فاضلاب های شهری در آب های جاری و زیر زمینی
۵) آبیاری مزارع با فاضلاب‌های خانگی
نوشته شده توسط: امیرخسرو اوصانلو (شماره نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی: ۱۱۰۸۷۰۱۴۲۳)
به درخواست مجموعه محصولات طبیعی طهورا
